شواهد قرآنی هندسۀ حاکم بر آثار هنر و معماری اسلامی

هدف: هدف نویسنده در این مقاله، دستیابی به خاستگاه توحیدی زبان رمزی الگوها و ساختارهای هندسی برخاسته از سنّتهای آسمانی و ملکوتی در خلاقیت حاصل از آفرینش کعبه و آثار هنر و معماری اسلامی بوده است. روش: راهبرد این پژوهش از نوع کیفی بوده و با رویکرد توصیفی تحلیلی و تفسیری به انجام رسیده است. یافته‌ها: تبیین شواهد قرآنی عالم مثال و ویژگی‌های شکلی نقشمایه‌ها و نظام ترکیب‌بندی حاکم بر آرایه‌ها و احجام آثار هنر و معماری اسلامی با ابتنا بر وجاهت رمزی شکل خانۀ کعبه و مرکزیت آن در عالم. نتیجه‌گیری: شکل کعبه از دلالتهای رمزی کعبه و برخاسته از الگوی بیت‌المعمور در عالم مثال و الگوی عرش در عالم ملکوت است. از دلالتهای توحیدی هندسۀ کعبه، ابتنای آن بر ارکان چهارگانۀ توحید، تنزیه، تحمید، تهلیل و تکبیر است. از دلایل وجاهت رمزی آثار هنر و معماری اسلامی، کم‌رنگ بودن انگیزه‌های فردی، تجلی حقایق باطنی جهان محسوس در صور شهودیافتۀ عالم مثال و وجود سبکی منسجم و قدرتمند طی قرون متمادی جهان اسلام است. از دلالتهای توحیدی هندسۀ حاکم بر آرایه‌ها و نظام ترکیب‌بندی آثار هنر و معماری اسلامی، تجلی صور تنزیهی آرایه‌های هندسی و نقشمایه‌های اسلیمی و ختایی و ایجاد وحدت از طریق حضور هندسه‌ای کیفی با ابتنا بر اصل مرکزیت در ساختار کلی اثر با رعایت تناسبات لازم در هم‌نشینی عناصر سازگار و مکمل و سازمان‌بندی مرکزگرایانۀ فضا و پیوند میان فرم و فضا از طرق مختلف محوربندی فضایی، رعایت اصل تقارن و سیّال گردانیدن فضا با حفظ استقلال بخشهای مختلف بناست.